سید حسین سراج‌زاده
رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران
در حال حاضر موضوع  شیوع بیماری کرونا، مسأله‌ای بزرگ و جهانی و در عین حال ملی است و برای بسیاری از کشورها به بحران تبدیل شده است. در حال حاضر شرایط اپیدمی همه‌جانبه‌ای در کشور وجود دارد که ابتدا تا این حد به نظر گسترده  نمی‌رسید چرا که  اوایل شیوع این  بیماری شاهد بودیم که خوش‌بینی‌هایی درخصوص  حل این مسأله وجود داشت و گفته می‌شد که با گذشت دو ماه و با گرم شدن هوا،  آثار بیماری کرونا  کمرنگ می‌شود و از شدت بحران کاسته می‌شود، اما  این تئوری واقع‌بینانه نبود و  از شدت شیوع کرونا کاسته نشد تا جایی که متأسفانه اکنون با شرایطی روبه‌رو هستیم که روزانه بالای ۴۰۰ نفر فوتی داریم، این در حالی است که بنا به گفته کارشناسان، رقم مرگ و میرها واقعی نبوده و نسبی است و حالت افزایشی دارد.  این رقم، عدد بزرگی است و موضوعی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت؛ به تعبیری با فاجعه‌ای ملی درخصوص شیوع ویروس کرونا روبه‌رو هستیم. مجموعه نظام حکمرانی باید توجه ویژه‌ای برای حل این مسأله داشته باشد و باید مدیریت جنگی تمام‌عیاری علیه شیوع بیماری برعهده بگیرد، در عین حال هم بدون همکاری و همیاری مردم موفقیتی حاصل نمی‌شود.از حیث آگاهی‌رسانی، تصمیم‌گیری‌های کارشناسانه باید به‌روز و کارآمد باشد و هماهنگ کردن همه اجزای نظام حکمرانی برای خدمت به مدیریت بحران امری الزامی است. هرچند مرکزیت حل بحران از حیث دانش و تخصص، وزارت بهداشت است و اهمیت بالایی دارد اما در عین حال مجموعه مدیریتی به صورت کلی برعهده دولت قرار دارد و هرگونه تعلل می‌تواند فاجعه‌های بیشتری را به دنبال داشته باشد. از جنبه مسئولیت مردم، بهداشت فردی، پرهیز از آمد و رفت‌های بی‌مورد و پرهیز از حضور در اجتماعات، ماسک زدن و شستن مکرر دست‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و در هر بخش چنانچه گروهی از مردم کوتاهی کنند، مسئولیت مرگ تک تک هموطنانی که از دنیا می‌روند، بردوش کسانی است که بی‌توجهی کرده‌اند. اوضاع امروز بحرانی است و برای گذر از این بحران هماهنگی ملی، حاکمیتی و مردمی امری اجتناب‌ناپذیر است.

به  فیلمی که از یک حراج پاییزی از دیروز در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود،  دقت کنید. یک مغازه کیف و کفش در یکی از پاساژهای معروف  غرب تهران چوب حراج به اجناسش زده است. این شلوغی،  این همهمه،  این داد و فریاد و این جلو زدن‌های بی وقفه، فقط و فقط برای خرید یک جنس «39 تومنی» اتفاق افتاده است. شاید فکر کنید تا اینجای فیلم هیچ اتفاق غیر عادی رخ نداده است. مردم به سبک «بلک فرایدی» غربی‌ها، به یک حراج واقعی هجوم آورده‌اند تا به خیال خودشان در این بحبوحه گرانی‌ها، چند 10 هزار تومان ناقابل بیشتر به جیب بزنند، اما نه! بیشتر که دقت می‌کنید تاریخ فیلم مال همین امروز و دیروز است، کرونا نه رفته و نه ریشه‌کن شده است. خریداران ماسک‌های نصف و نیمه زده‌اند، درست در روزی که 460 نفر هموطن راهی گورستان‌ها شدند، صدها نفر در نبود تخت خالی بخش‌های ویژه بیمارستان‌ها، روی تخت‌های اورژانس نفس‌های آخر را کشیدند و هزاران خانواده در سوگ عزیزی نشستند که حتی نتوانستند بر سر جنازه‌اش، چند دقیقه بیشتر شیون و ناله کنند! دقت کنید! تاریخ فیلم برای روز‌هایی است که مسئولان به هر دری می‌زنند تا افکار عمومی را اقناع کنند تا در خانه بمانند! مسافرت نروند، میهمانی نگیرند، قید دورهمی‌های خانوادگی‌شان را بزنند... پس چرا در چنین شرایطی چنین اتفاقی تلخ نه؟!  شرم‌آور رخ می‌دهد. شرم‌آور نه تنها برای مغازه‌داری که در اثنای مرگ و میرها، چوب حراج نه به اجناسش بلکه به جان شهروندان زده است! شرم‌آور برای آن خریداری که چشمش را به روی فداکاری کادر درمان بسته  و با وقاحت تمام برای جلو زدن از دیگران، دست و پا می‌شکند! و البته شرم‌آور برای آن شهروندی که دراین 9 ماه گوشش را به روی همه ناله‌ها و عجزها و التماس‌ها بسته است و فکر می‌کند دستی از غیب باید مشکلات شهرش را برطرف کند!
خوشبختانه حمیدرضا گودرزی، معاون استاندار تهران درباره ازدحام و تجمع شهروندان مقابل یکی از مغازه‌های پاساژی در شهرک قدس و حراج اجناس در این مغازه، گفته است که با اصنافی که موجب تجمع شهروندان شوند، برخورد خواهد شد وی تأکید کرده: در شرایطی که درپی تشدید شیوع کرونا ویروس، محدودیت برای فعالیت‌ها در سطح شهر تهران اعمال شده، اصناف نباید تحت هیچ عنوانی از جمله حراج اجناس موجب تجمع شهروندان شوند. انتشار این فیلم البته با واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی هم مواجه شد. برخی‌ها در حساب کاربری خود با تعجب نوشتند: «کرونا رفته و ما نمی‌دونیم»، «دچار اپیدمی فقر مسئولیت‌پذیری شده‌ایم»، «خدایا ما خسته شدیم، میشه حساب ما رو از این آدما جدا کنی.» کاربران دیگری هم نوشتند. «وقتی کسی خودش عمداً دلش به حال خودش نمی‌سوزد، پس دیگران هم نباید برای آنان دلسوزی کنند، انگار قحطی کیف و کفش آمده.» برخی‌ها هم خواستار برخورد شدید با عاملان این اتفاق شدند. «مگه پاساژها ساعت 6 بسته نمی‌شه، چرا باید مغازه دارها این نمایش را به راه بیندازند.» «به جای فحش دادن ببینیم چرا عده‌ای این طور صف کشیدند، مسلماً فقیر به معنای مطلق هم نیستند، ولی وقتی حداقل نرخ یک جفت کفش ایرانی، 200 تا 300 هزار تومن هست، این صحنه‌ها هم دیده می‌شه.»
همچنین حسن روحانی، رئیس جمهوری نیز به برگزاری اجتماعات در بحبوحه کرونا واکنش نشان داد و از تجمع در ورزشگاه امام رضا(ع) مشهد بشدت انتقاد کرد. او گفت: «در شهری مثل مشهد اجتماع بدون مجوز اصلاً درست نیست. مشهد و خراسان رضوی در هفته گذشته در بعضی روزها از تهران هم وضعش بدتر بود.» بر اساس آخرین خبرها پاساژ مذکور پلمب شده است.

فریبا خان احمدی
خبرنگار
سرانجام پس از دو هفته درخواست‌های مکرر برای تعطیلی یک تا دو هفته‌ای تهران، دیروز ستاد ملی مقابله با کرونا درباره این درخواست تصمیم نهایی را گرفت. ستاد ملی مقابله با کرونا با وجود فشار حداکثری برخی مسئولان سلامت و شهری و حتی کارشناسان حوزه بهداشت مبنی بر تعطیلی دو هفته‌ای تهران بالاخره به جای تعطیلی از اعمال محدودیت‌های جدید و سختگیرانه در پایتخت و شهرستان‌های دارای وضعیت قرمز خبر داد. روز شنبه و در حالی که پایتخت‌نشینان منتظر تصمیم دولت برای تعطیلی دو هفته‌ای تهران بودند و علی‌رغم درخواست رؤسای 65 دانشکده و دانشگاه علوم پزشکی کشور، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، رئیس سازمان نظام پزشکی، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی و معاونان وزیر بهداشت، استانداری و فرمانده عملیات مقابله با کرونا در پایتخت مبنی بر اعمال تعطیلی دو هفته‌ای تهران اما در نهایت رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا با فوق‌العاده خواندن شرایط کشور اعلام کرد برای عبور از این شرایط با کمترین ضرر همه باید یاری کنند و از شنبه آینده طرح مربوط به اعمال محدودیت‌های شدید با توجه به ویژگی شهرها از نظر وضعیت بیماری اجرا می‌شود و تا پایان کرونا ادامه خواهد داشت. همزمان با رد شدن احتمال تعطیلی تهران فضای مجازی نیز ملتهب شد. اوج‌گیری پیک سوم کرونا اگرچه کاربران فضای مجازی را نگران کرده است و واکنش‌ها به این موضوع با نیش و کنایه به تصمیمات دولت ادامه یافت اما با وجود این و بنا به گفته متخصصان حوزه سلامت دولت هر اندازه هم مصوبه و پروتکل‌های سفت و سختی بنویسد چون مردم بازیگران اصلی این سناریو‌ها هستند اگر توجهی به دستورالعمل‌ها نشان ندهند هرگونه مصوبه و اعمال محدودیتی بی‌فایده خواهد بود. نمونه چنین اظهاراتی انتشار فیلم به صف شدن مردم در مقابل یکی از مغازه‌های مراکز خرید شهرک غرب تهران است که نشان می‌دهد مسئولیت اجتماعی در مقابله با کرونا برای برخی‌ مطاقاً  جایگاهی ندارد. ناگفته نماند آنچه موجب شده عده‌ای از دست‌اندرکاران نظام سلامت نسبت به تعطیلی تهران اصرار ورزند کاهش حضور مردم در اجتماعات و قطع چرخش ویروس در جامعه است. با این اوصاف استدلال مخالفان تعطیلی تهران از حرف‌های دکتر روحانی بر این است که تعطیلی تهران برخی اقشار کم‌درآمد و کارگران و افراد روزمزد را از نظر اقتصادی تحت فشار قرار می‌دهد و تعطیلی کامل نباید مدنظر دولت باشد، از طرفی برخی متخصصان حوزه سلامت نیز بر این امر تأکید دارند که با وجود تعطیلی دو هفته‌ای اتفاق خاصی در روند کنترل اپیدمی نمی‌افتد و چون بحران طولانی مدت شده است، دولت باید بتواند با اعمال محدودیت‌های شدید و نظارت بر اجرای این محدودیت‌ها بار بیماری را کم کند. آمار روزانه ابتلا در کشور از دو روز گذشته از مرز 11 هزار مبتلا عبور کرده و آمار فوتی‌های کرونا در روزهای متوالی به بیش از 400 نفر در روز رسیده است، به استناد آنچه که دکتر جلیل کوهپایه‌زاده رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید: «شکستن گردش انتقال ویروس در جامعه و احیای کادر درمان دو علت مهم نامه‌نگاری رؤسای 65 دانشگاه‌های علوم پزشکی به وزیر بهداشت بود.» پیشنهادی که گفته می‌شود همه جوانب آن در تصمیم‌گیری‌های اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا بررسی و مطالعه شده است و بر این اساس راه‌حل رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا اعمال محدودیت‌های سختگیرانه‌تر در تهران و شهرستان‌های دارای وضعیت قرمز به جای تعطیلی کامل شهر‌ها است. مسأله اصلی دیگر که روز گذشته در تصمیم گیری‌های جدید رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا انتظار می‌رفت در دستور کار قرار بگیرد محدود کردن فرآیند سفر‌ها بود، به گونه‌ای که بنا به اعلام سخنگوی این ستاد؛ «محدودیت بعدی که ایجاد خواهد شد در ترددها خواهد بود. محدودیت ترددها نیز شامل سطح هشدار ۲ و ۳ است یعنی منطقه قرمز و نارنجی که خودروهای بومی با پلاک بومی این شهرستان‌ها نمی‌توانند از شهر خود خارج شوند و به شهر دیگر هم نمی‌توانند وارد شوند و برعکس پلاک‌های غیر‌بومی هم نمی‌توانند وارد شهرهای قرمز و نارنجی یا با سطح هشدار ۳ و ۲ شوند. به دلیل ضمانت اجرایی، طرح جزئیات دیگری هم دارد که اعلام خواهیم کرد.» اوضاع کرونا در کشور به قدری وخیم شده است که از اوایل پاییز دولت انواع محدودیت‌های شدید و برخی پروتکل‌های بهداشتی را در تهران و 25 استان کشور اجباری کرده است، با وجود این موافقان تعطیلی تهران این محدودیت‌ها را کامل نمی‌دانند و معتقدند دولت روش‌های سختگیرانه‌تری را در دستور کارش قرار دهد. این موضوع البته از نگاه ویژه دولت نیز دور نمانده است.
تصمیمات با ویژگی شهرها از نظر وضعیت بیماری اجرا می شود
رئیس جمهوری به صراحت نسبت به تشدید محدودیت‌ها و به حداقل رساندن ترددها و تجمعات تأکید و اعلام کرد: در همین راستا طرحی آماده شده که طی این هفته نهایی خواهد شد و از روز شنبه اول آذرماه در سراسر کشور اجرا می‌شود.» دکتر روحانی همچنین دیروز در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا با بیان اینکه دولت و همه دستگاه‌هایی که دولت را در راه مقابله با این بیماری یاری می‌کنند، باید الزامات پروتکل‌های بهداشتی را مورد توجه و دقت قرار دهند، گفت: هر چیزی که جزو لوازم مورد نیاز مقابله با این بیماری است از جمله امکانات و تجهیزات توسعه لحظه به لحظه دولت الکترونیک و همچنین کمک سایر دستگاه‌ها و نهادها از جمله نیروهای مسلح به وزارت بهداشت، ضروری است. وی همچنین به اهمیت ضمانت اجرای مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا اشاره کرد و گفت: اگر مصوباتی تصویب و ابلاغ شود، اما توسط عده معدودی اجرا نشود، به هدف خود نخواهیم رسید، لذا باید حتماً با اقلیت متخلف برخورد شود. رئیس جمهوری به حداقل رسیدن تجمعات و ترددهای غیرضرور را یک مسأله مهم و اساسی در راه مقابله با بیماری کرونا عنوان کرد و گفت: با کاهش ترددهای غیرضرور و تجمع‌ها می‌توان ویروس را مهار و از شیوع آن جلوگیری کرد اما متأسفانه در برخی موارد با برگزاری تجمعات غیرضروری همچون تجمع برای پیروزی یک تیم فوتبال یا یک تجمع مذهبی در شهر مشهد مواجه هستیم که این تجمع‌ها ما را با مشکل مواجه می‌کند. دکتر روحانی در ادامه به اهمیت موضوع بیماریابی و شناسایی مبتلایان بدون علامت اشاره کرد و گفت: شناسایی بیمارانی که علامت مشخص ندارند و جداسازی این افراد از جامعه و مردم از اهمیت بالایی برخوردار است که این مهم با افزایش تعداد تست‌های تشخیصی امکانپذیر خواهد بود که در این راه دولت، وزارت بهداشت و شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید کیت‌های تشخیص سریع بیماری همه تلاش خود را انجام می‌دهد. رئیس جمهوری افزود: موضوع جداسازی و قرنطینه مبتلایان و ردیابی بیماران که با کمک وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام می‌شود نیز یکی از اقدامات مهمی است که در راه مقابله با ویروس کرونا انجام می‌شود و وقتی همه این مراحل را انجام دادیم و باز هم مشکل وجود داشت ناچار به اعمال محدودیت‌های بیشتر می‌شویم. دکتر روحانی افزود: تصمیمات کلی برای اعمال محدودیت‌های بیشتر اتخاذ کردیم که از شنبه آینده طرح مربوط به آن با توجه به ویژگی شهرها از نظر وضعیت بیماری اجرا می‌شود و تا پایان کرونا ادامه خواهد داشت. رئیس جمهوری با بیان اینکه مردم باید باور کنند که این بیماری و ویروس همچنان میهمان ناخوانده کشور ما و بسیاری از کشورهای جهان است و باید با این ویروس زندگی کنیم، گفت: تا زمانی که واکسن و داروی قطعی برای این بیماری معرفی نشده و در اختیار مردم قرار نگرفته راهی جز مراقبت از خود، اقوام و دوستان نزدیک خود نداریم.
 100 شهر در وضعیت قرمز
 همچنین سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره مصوبات جدید این ستاد گفت: این طرح طرحی هوشمند و پویا است و بر اساس بررسی‌های وزارت بهداشت از بار بیماری و میزان بستری روزانه بیماران در شهرستان‌ها صورت گرفته است. این طرح شهرستان‌ها را به سطح هشدارهای مختلفی در می‌آورد. در این زمینه سه سطح هشدار تعریف شد. سطح هشدار سه شامل شهرها و شهرستان‌های قرمز، سطح هشدار دو شامل شهرها و شهرستان‌های نارنجی و سطح هشدار یک شامل شهرها و شهرستان‌های زرد هستند. دکتر علیرضا رئیسی تأکید کرد: واقعیت این است که هدف در این محدودیت‌ها، تعطیلی کسب و کار مردم نیست ولی جاهایی مجبوریم به خاطر عدم رعایت پروتکل‌ها و بار زیاد بیمارستان‌ها اعمال محدودیت کنیم. به طور مثال اگر شهرستانی در وضعیت سطح هشدار سه قرار گیرد در این وضعیت بجز مشاغل خیلی ضروری که مربوط به تهیه مایحتاج ضروری مردم، امنیت و سلامت می‌شوند، بقیه مشاغل همه تعطیل هستند. همچنین بر اساس ارزیابی‌های وزارت بهداشت، این تعطیلی ممکن است دو هفته یا کمتر و بیشتر طول بکشد. وی گفت: در ارزیابی اولیه شاید بیش از ۱۰۰ شهرستان مشمول محدودیت‌های سطح قرمز می‌شوند که اکثر مراکز استان‌ها و از جمله تهران جزو این وضعیت قرمز هستند. رئیسی گفت: در وضعیت نارنجی یا سطح هشدار ۲ حدود ۱۵۰ شهر یا شهرستان جزو این محدوده قرار می‌گیرند که محدودیت‌های مشاغل سطح ۳ و ۴ در آنها اجرا می‌شود که جزئیات دقیق‌تر به اطلاع خواهد رسید. حدود ۱۵۵ شهرستان نیز در وضعیت زرد قرار دارند که سطح شغلی ۴ در آنها محدود خواهد شد. رئیسی تأکید کرد: این تصمیمات فقط مربوط به مشاغل نیست، در حوزه مدارس، آموزش، دانشگاه‌ها و مراسم‌ فرهنگی و مذهبی هم شامل محدودیت خواهند شد. در سطح هشدارهای ذکر شده قرمز، نارنجی و زرد آموزش‌ها به‌صورت غیر‌حضوری برگزار خواهد شد و مدارس و دانشگاه‌ها به‌صورت غیر‌حضوری خواهند بود و مراسم مذهبی و فرهنگی به مدت حدود دو هفته فعلاً محدودیت خواهند داشت و پس از آن دوباره فعالیت خواهند کرد.
وی درباره نحوه فعالیت کارکنان، اظهار کرد: اگر سطح هشدار ۳ و منطقه قرمز وجود داشته باشد، حدود یک‌سوم کارکنان در ادارات حضور پیدا می‌کنند و در سطح هشدار ۲ یا نارنجی یک دوم کارکنان حضور پیدا می‌کنند و در سطح یک یا زرد حدود دو سوم کارکنان حضور پیدا خواهند کرد. البته مسئولان ادارات بر اساس ضرورتی که ایجاد می‌شود تعیین خواهند کرد که چه گروهی سرکار حاضر شوند. او ادامه داد: محدودیت بعدی که ایجاد خواهد شد در ترددها خواهد بود. محدودیت ترددها نیز شامل سطح هشدار ۲ و ۳ است یعنی منطقه قرمز و نارنجی که خودروهای بومی با پلاک بومی این شهرستان‌ها نمی‌توانند از شهر خود خارج شوند و به شهر دیگر هم نمی‌توانند وارد شوند و برعکس پلاک‌های غیر بومی هم نمی‌توانند وارد شهرهای قرمز و نارنجی یا با سطح هشدار ۳ و ۲ شوند. به دلیل ضمانت اجرایی، طرح جزئیات دیگری هم دارد که اعلام خواهیم کرد. وی درباره زمان اجرای این محدودیت‌ها، تصریح کرد: زمان اجرا از اول آذرماه در سطح کشور خواهد بود و این یک هفته باقیمانده تا زمان اجرا به بحث آموزش و پرداختن به جزئیات، اطلاع‌رسانی دقیق به مردم اختصاص خواهد یافت و سپس این طرح اجرا خواهد شد.